فضایل حضرت امیرالمؤمنین(ع) (۵)
اولین کسانی که با رسول خدا(ص) و على مصافحه کردند و دست بیعت دادند، ابوبکر و عمر و عثمان و طلحه و زبیر و بزرگانی از مهاجرین بودند و بقیه مردم بعد از نماز ظهر و عصر بیعت را دنبال کردند و تا وقت نماز مغرب و عشاء ادامه داشت... آیات قرآن که در روز غدیر و به مناسبت آن جریان نازل شده
در ضمن بیان جریان حدیث غدیر، گفته شد، آیه ۶۷ سوره مبارکه مائده بدین مناسبت به پیامبر نازل شد.
یا أیهَا الرَّسُولُ بَلِّغ مَا اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ...
جالب است بدانید مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» نام سی نفر از دانشمندان اهل سنّت را آورده است که گفته‌اند: این آیه در روز غدیر خم در مورد علی بن ابیطالب نازل شده، نشانی کتابها حتی شماره صفحه کتابی که از آن نقل شده در کتاب (الغدیر) نوشته شده است.
در ضمن بیان جریان حدیث غدیر، گفته شد، آیه ۶۷ سوره مبارکه مائده بدین مناسبت به پیامبر نازل شد.
یا أیهَا الرَّسُولُ بَلِّغ مَا اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ...
جالب است بدانید مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» نام سی نفر از دانشمندان اهل سنّت را آورده است که گفته‌اند: این آیه در روز غدیر خم در مورد علی بن ابیطالب نازل شده، نشانی کتابها حتی شماره صفحه کتابی که از آن نقل شده در کتاب (الغدیر) نوشته شده است.
دومین آیه ای که در گذشته بدان اشاره شد، آیه سوم از سوره مبارکه مائده است که عرضه داشتیم، پس از سخنان پیامبر هنوز مردم متفرق نشده بودند که جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد:
ألیوْم أكمَلتُ لَکُم دِینَکُم وَ اَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتِی...
در این مورد نیز توجه کنید، در همان کتاب «الغدیر» نام شانزده نفر از دانشمندان اهل سنّت را با ذکر کتاب و اشاره به صفحه مورد نظر آورده است که همگی آنها فرموده‌اند: این آیه در روز غدیر خم بعد از نصب علی بن ابیطالب به وسیله رسول خدا نازل شده.[1]
جالب‌تر از همه این است که وقتی سخنان پیامبر تمام شد مردی به نام «جابر بن نضر» یا بنا به گفته برخی به نام «حارث بن نعمان» حضور پیامبر آمده عرض کرد، یامحمّد! به ما دستور دادی، به یگانگی خداوند و پیامبری تو شهادت دهیم و از ما خواستی نماز و روزه، حج و زکات انجام دهیم، همه را پذیرفتیم.
ولی به این مقدار بسنده نکردی و امروز، پسر عمویت «علی» را بر ما گماردی و او را به همه ما ترجیح دادی و فرمودی: «مَن کُنتُ مَولَاهُ فَعَلِی مَولَاهُ». آیا آنچه گفتی از سوی خداوند بود یا خواست خودت؟ رسول خدا فرمودند: سوگند به آن خدایی که جز او معبودی نیست، آنچه گفتم به دستور خداوند بوده است. آن مرد با ناراحتی پشت به رسول خدا نموده و رفت تا بر شترش سوار شود ولی در بین راه با خدا چنین مناجات کرد: بار خدایا اگر آنچه (محمّد) می‌گوید حق است، فرمان بده از آسمان بر ما سنگ ببارد یا عذابی دردناک به سوی ما روانه ساز، این جمله را گفت، هنوز به شترش نرسیده بود که ناگاه سنگی از آسمان فرود آمد و سر او را نشانه گرفت، از مغز سر وارد بدنش شد و از پایین بیرون آمد و او را در جا کشت و به دنبال آن این آیات از سوره معارج نازل شد:
سَئَلَ سائِلُ بِعَذابٍ واقِعٍ- لِلْكافِرینَ لَیسَ لَهُ دافِعُ - مِنَ اللَّهِ ذِىْ المَعارِج[2]
سائلی از خداوند بزرگ طلب عذاب کرد، عذابی که بلافاصله واقع شد، و هیچ قدرتی آن عذاب را از کافران نمی‌تواند دفع کند.[3]
مرحوم علامه امینی نام سی نفر از دانشمندان اهل سنّت را با نام کتاب و شماره صفحه ذکر می کند که تمامی آنها گفته‌اند: این آیات در روز «غدیر خم و بعد از گفتار آن مرد نازل شده است.»
روز غدیر یکی از اعیاد اسلامی است
«ابن طلحه شافعی» در کتاب «مطالب السئوال» می‌گوید: روز غدیر خم، روز عید است زیرا آن روز رسول خدا(ص) على(ع) را به این مقام بزرگ برگزید و شرافتی بیش از دیگران به او بخشید. بدین جهت آن روز، روز عید و هنگام سرور و خوشی اولیاء خداست.[4]
سَئَلَ سائِلُ بِعَذابٍ واقِعٍ- لِلْكافِرینَ لَیسَ لَهُ دافِعُ - مِنَ اللَّهِ ذِىْ المَعارِج[2]
سائلی از خداوند بزرگ طلب عذاب کرد، عذابی که بلافاصله واقع شد، و هیچ قدرتی آن عذاب را از کافران نمی‌تواند دفع کند.[3]
مرحوم علامه امینی نام سی نفر از دانشمندان اهل سنّت را با نام کتاب و شماره صفحه ذکر می کند که تمامی آنها گفته‌اند: این آیات در روز «غدیر خم و بعد از گفتار آن مرد نازل شده است.»
روز غدیر یکی از اعیاد اسلامی است
«ابن طلحه شافعی» در کتاب «مطالب السئوال» می‌گوید: روز غدیر خم، روز عید است زیرا آن روز رسول خدا(ص) على(ع) را به این مقام بزرگ برگزید و شرافتی بیش از دیگران به او بخشید. بدین جهت آن روز، روز عید و هنگام سرور و خوشی اولیاء خداست.[4]
«ابن خلکان» نیز در کتاب «وفیات الاعیان» به مناسبتی، مراسم بیعت با «المستعلی» یکی از خلفای عباسی را نقل می کند و می‌گوید: پدر او که نامش «المستنصر» بود، شب هجدهم ماه ذیحجّه از دنیا رفت و آن شب، شب عید غدیر است و به این مناسبت جریان «غدیر خم» را نقل می‌کند.[5]
برخی از دانشمندان اهل سنّت نیز، به عید بودن روز «غدیر خم» اشاره کرده‌اند که مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» نام آنها و نام کتابشان را آورده است.[6]
فرمان رسول خدا(ص) بر تبریک گفتن به حضرت علی(ع)
یکی از نشانه‌های امامت حضرت على(ع) بعد از رسول خدا(ص) و همچنین یکی از نشانه های عید بودن روز «غدیرخم» این است که بنا به نقل «طبری» در کتاب «الولایة» از «زید بن ارقم»، صحابی بزرگ پیامبر، رسول خدا در آخر سخنرانی خود در روز «غدیرخم» فرمودند:
«مَعَاشِرَ النَّاسِ! قُولُوا : أعْطَیْنَاکَ عَلَی ذَلِکَ عَهْداً عَنْ أنْفُسِنَا وَ مِیثَاقاً بِألْسِنَتِنَا وَ صَفْقَهً بِأیْدِینَا ، نُؤدِّیهِ إلَی أوْلاَدِنَا وَ أهَالینَا ، لاَ نَبْغِی بِذَلِکَ بَدَلاَ وَ أنْتَ شَهِیدٌ عَلَیْنَا وَ کَفَی بِاَللهِ شَهیداً. قُولُوا مَا قُلْتُ لَکُمْ ! وَ سَلِّمُوا عَلَی عَلِیٍّ بِإمْرَةِ الْمُومِنینَ!
وَ قُولُوا : الْحَمدُلِلَّهِ الَّذی هَدَانَا لهَذَا وَ مَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلاَ أنْ هَدَانَا اللهُ ، فَإنَّ اللهَ یَعْلَم کُلَّ صَوْتٍ وَ خَائِنَهَ کُلِّ نَفْسٍ. فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّمَا یَنْکُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَی اللَّه فَسَیُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا ، قُولُوا مَا یُرْضِی اللهَ عَنْکُمْ فَإنْ تَکْفُرُوا فإنَّ اللهَ غَنِیٌّ عَنْکُمْ.»
«ای مردم؛ در پاسخ به سخنان من بگویید بر آنچه که گفتی از عمق جان خود عهد بستیم و با زبان پیمان می‌بندیم و با دست خود بیعت می‌کنیم و این مطلب را به خانواده و فرزندان خود نیز منتقل می‌سازیم و غیر از این راه دیگری را برنمی‌گزینیم و خدا را بر این عهد و پیمان گواه بگیرید زیرا گواهی خداوند به تنهایی کافی است.
برخی از دانشمندان اهل سنّت نیز، به عید بودن روز «غدیر خم» اشاره کرده‌اند که مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» نام آنها و نام کتابشان را آورده است.[6]
فرمان رسول خدا(ص) بر تبریک گفتن به حضرت علی(ع)
یکی از نشانه‌های امامت حضرت على(ع) بعد از رسول خدا(ص) و همچنین یکی از نشانه های عید بودن روز «غدیرخم» این است که بنا به نقل «طبری» در کتاب «الولایة» از «زید بن ارقم»، صحابی بزرگ پیامبر، رسول خدا در آخر سخنرانی خود در روز «غدیرخم» فرمودند:
«مَعَاشِرَ النَّاسِ! قُولُوا : أعْطَیْنَاکَ عَلَی ذَلِکَ عَهْداً عَنْ أنْفُسِنَا وَ مِیثَاقاً بِألْسِنَتِنَا وَ صَفْقَهً بِأیْدِینَا ، نُؤدِّیهِ إلَی أوْلاَدِنَا وَ أهَالینَا ، لاَ نَبْغِی بِذَلِکَ بَدَلاَ وَ أنْتَ شَهِیدٌ عَلَیْنَا وَ کَفَی بِاَللهِ شَهیداً. قُولُوا مَا قُلْتُ لَکُمْ ! وَ سَلِّمُوا عَلَی عَلِیٍّ بِإمْرَةِ الْمُومِنینَ!
وَ قُولُوا : الْحَمدُلِلَّهِ الَّذی هَدَانَا لهَذَا وَ مَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلاَ أنْ هَدَانَا اللهُ ، فَإنَّ اللهَ یَعْلَم کُلَّ صَوْتٍ وَ خَائِنَهَ کُلِّ نَفْسٍ. فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّمَا یَنْکُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَی اللَّه فَسَیُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا ، قُولُوا مَا یُرْضِی اللهَ عَنْکُمْ فَإنْ تَکْفُرُوا فإنَّ اللهَ غَنِیٌّ عَنْکُمْ.»
«ای مردم؛ در پاسخ به سخنان من بگویید بر آنچه که گفتی از عمق جان خود عهد بستیم و با زبان پیمان می‌بندیم و با دست خود بیعت می‌کنیم و این مطلب را به خانواده و فرزندان خود نیز منتقل می‌سازیم و غیر از این راه دیگری را برنمی‌گزینیم و خدا را بر این عهد و پیمان گواه بگیرید زیرا گواهی خداوند به تنهایی کافی است.
آنچه من گفتم بگویید و با علی به امارت مؤمنین سلام گویید (یعنی بگویید السَّلامُ عَلَیکَ یا أمِیرَالمُؤمِنِین) و بگویید حمد مرّ آن خدایی را است که ما را بدان امر (ولایت) هدایت فرمود، اگر نبود هدایت خداوند، ما خودمان به این امر را نمی‌یافتیم، (این جملات را بگویید) چون خداوند هر صدایی و حتی هر حرکت (غیر مجاز) چشم را نیز می‌داند و می‌بیند، بنابراین هر کس پیمان‌شکنی کند به زیان خود قدم برداشته و هر کس ایستادگی و وفاداری کند خداوند به همین زودی پاداش سنگین به او عنایت فرماید. بگویید این مطالب را تا خدا را خشنود سازید. ولی اگر نافرمانی کنید و کفر ورزید خداوند از شما بی نیاز است.»
«زید بن أرقم» می‌گوید: پس از این سخنان، مردم ریختند و همه یک صدا و گفتند:
«نَعَم سَمِعنَا وَ أطَعنَا عَلَى أمرِ اللهِ وَ رَسُولِهِ بِقُلُوبِنَا»
«آری شنیدیم و فرمان خدا و پیامبر را با دل اطاعت کردیم»
و اولین کسانی که با رسول خدا(ص) و على مصافحه کردند و دست بیعت دادند، ابوبکر و عمر و عثمان و طلحه و زبیر و بزرگانی از مهاجرین بودند و بقیه مردم بعد از نماز ظهر و عصر بیعت را دنبال کردند و تا وقت نماز مغرب و عشاء ادامه داشت، نماز مغرب و عشاء خوانده شد و همچنان تا پاسی از شب، مردم به دنبال فرمان پیامبر(ص) با حضرت علی(ع) بیعت نموده و امامت و ولایت او را به او تبریک گفتند. مرحوم علامه امینی پس از نقل این جریان در جلد اول کتاب «الغدیر» نام چند نفر دیگر از دانشمندان اهل سنّت را با نام کتاب و صفحه مورد نظر ذکر کرده‌اند که همگی دنباله حدیث غدیر را با همین بیان مذکور یا نظیر آن ذکر کرده‌اند و اضافه کردند که تبریک و تهنیت گفتن «شیخین»، یعنی خلیفه اول و دوم را گروه زیادی از دانشمندان اهل سنّت در رشته های مختلف حدیث و تفسیر و تاریخ از راویان متعدد همچون «ابن‌عبّاس» و «ابوهریره» و «براء بن عازب» و «زید بن ارقم» و دیگران، یا به صورت امر مسلّم بدون ذکر راوی نقل کرده‌اند و به دنبال این جمله مرحوم علامات امینی نام شصت نفر از این گروه دانشمندان را از جمله «احمد حنبل» پیشوای حنبلی‌ها با ذکر کتاب و شماره صفحه مورد نظر بیان کرده‌اند.[7]
محسوب شدن روز غدیر به عنوان عید در سخنان ائمه معصومین(ع)
آنچه تا کنون، در مورد احتساب عید بودن روز غدیر و الزام تبریک گفتن به حضرت علی(ع) از سوی پیامبر(ص) ذکر گردید همه از زبان دانشمندان اهل‌سنّت بود و در این بخش به گوشه‌ای از سخنان امامان و پیشوایان شیعیان اشاره می‌کنیم. «فرات کوفی» که در قرن سوم می‌زیسته به دو واسطه از حضرت امام جعفر صادق(ع) از پدرشان، و ایشان از پدارنشان نقل فرموده اند که رسول‌خدا(ص) فرمودند:
روز «غدیرخم» برترین اعیاد امت من است، آن روز روزی است که خداوند به من امر کرد تا برادرم علی را به عنوان نشانه‌ای برای امت نصب کنم تا بعد از من به وسیله او هدایت شوند، و آن روز روزی است که خداوند دین را کامل فرمود و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنها رضایت داد.
«نَعَم سَمِعنَا وَ أطَعنَا عَلَى أمرِ اللهِ وَ رَسُولِهِ بِقُلُوبِنَا»
«آری شنیدیم و فرمان خدا و پیامبر را با دل اطاعت کردیم»
و اولین کسانی که با رسول خدا(ص) و على مصافحه کردند و دست بیعت دادند، ابوبکر و عمر و عثمان و طلحه و زبیر و بزرگانی از مهاجرین بودند و بقیه مردم بعد از نماز ظهر و عصر بیعت را دنبال کردند و تا وقت نماز مغرب و عشاء ادامه داشت، نماز مغرب و عشاء خوانده شد و همچنان تا پاسی از شب، مردم به دنبال فرمان پیامبر(ص) با حضرت علی(ع) بیعت نموده و امامت و ولایت او را به او تبریک گفتند. مرحوم علامه امینی پس از نقل این جریان در جلد اول کتاب «الغدیر» نام چند نفر دیگر از دانشمندان اهل سنّت را با نام کتاب و صفحه مورد نظر ذکر کرده‌اند که همگی دنباله حدیث غدیر را با همین بیان مذکور یا نظیر آن ذکر کرده‌اند و اضافه کردند که تبریک و تهنیت گفتن «شیخین»، یعنی خلیفه اول و دوم را گروه زیادی از دانشمندان اهل سنّت در رشته های مختلف حدیث و تفسیر و تاریخ از راویان متعدد همچون «ابن‌عبّاس» و «ابوهریره» و «براء بن عازب» و «زید بن ارقم» و دیگران، یا به صورت امر مسلّم بدون ذکر راوی نقل کرده‌اند و به دنبال این جمله مرحوم علامات امینی نام شصت نفر از این گروه دانشمندان را از جمله «احمد حنبل» پیشوای حنبلی‌ها با ذکر کتاب و شماره صفحه مورد نظر بیان کرده‌اند.[7]
محسوب شدن روز غدیر به عنوان عید در سخنان ائمه معصومین(ع)
آنچه تا کنون، در مورد احتساب عید بودن روز غدیر و الزام تبریک گفتن به حضرت علی(ع) از سوی پیامبر(ص) ذکر گردید همه از زبان دانشمندان اهل‌سنّت بود و در این بخش به گوشه‌ای از سخنان امامان و پیشوایان شیعیان اشاره می‌کنیم. «فرات کوفی» که در قرن سوم می‌زیسته به دو واسطه از حضرت امام جعفر صادق(ع) از پدرشان، و ایشان از پدارنشان نقل فرموده اند که رسول‌خدا(ص) فرمودند:
روز «غدیرخم» برترین اعیاد امت من است، آن روز روزی است که خداوند به من امر کرد تا برادرم علی را به عنوان نشانه‌ای برای امت نصب کنم تا بعد از من به وسیله او هدایت شوند، و آن روز روزی است که خداوند دین را کامل فرمود و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنها رضایت داد.
حضرت امیرالمؤمنین(ع) نیز به پیروی از رسول خدا(ص) روز «غدیرخم» را عید گرفتند. در روز جمعه ای که مصادف شده بود با روز «غدیر»، حضرت در سخنرانی خود چنین فرمودند:
ای جماعت مؤمنان خداوند امروز را برای شما دو عید بزرگ قرار داده، یکی جمعه و دیگری عید «غدیر» و سپس جملاتی در عظمت روز جمعه و به دنبال آن بخشی از سخنان خود را به تبیین عظمت غدیر خم اختصاص دادند و در پایان فرمودند، از اینجا که رفتید، به فکر توسعه بیشتر خانواده خود «از نظر غذا و لباس و غیره» باشید. به برادرانتان احسان کنید و خداوند را بر لطفی که به شما فرموده شکر کنید و ...
ای جماعت مؤمنان خداوند امروز را برای شما دو عید بزرگ قرار داده، یکی جمعه و دیگری عید «غدیر» و سپس جملاتی در عظمت روز جمعه و به دنبال آن بخشی از سخنان خود را به تبیین عظمت غدیر خم اختصاص دادند و در پایان فرمودند، از اینجا که رفتید، به فکر توسعه بیشتر خانواده خود «از نظر غذا و لباس و غیره» باشید. به برادرانتان احسان کنید و خداوند را بر لطفی که به شما فرموده شکر کنید و ...
باز در جای دیگر «فرات کوفی» به چند واسطه از امام صادق(ع) نقل می‌کند که راوی عرض کرد: فدایت شوم! آیا از روز «عید فطر» و «قربان» و روز جمعه و «عرفه»، روز عید بزرگتری هم هست؟ فرمودند: آری برتر از آنها و عظیم تر از آنها و با شرافت تر از آن روزها در پیشگاه خداوند روزی است که خداوند دین را کامل فرمود و این آیه را بر «محمّد» پیامبرش نازل فرمود:
ألیوْم أكمَلتُ لَکُم دِینَکُم وَ اَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الاِسلامِ دِیناً
راوی می‌گوید: پرسیدم آن روز چه روزی است؟ فرمودند: هرگاه یکی از پیامبران بنی اسرائیل می‌خواستند برای خود جانشینی معین نمایند، آن روز را روز عید قرار می‌دادند و به همین مناسبت، روزی که وصفش را شنیدی روزی است که رسول خدا(ص)، علی(ع) را بر مردم نصب فرمود...
مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» غیر از آنچه در بالا یاد شده موارد دیگری را از کتاب‌های معتبر شیعه از سخنان ائمه معصومین(ع) در این زمینه بیان فرموده اند، که ما برای نمونه به همین مقدار بسنده کردیم.[8]
مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» غیر از آنچه در بالا یاد شده موارد دیگری را از کتاب‌های معتبر شیعه از سخنان ائمه معصومین(ع) در این زمینه بیان فرموده اند، که ما برای نمونه به همین مقدار بسنده کردیم.[8]
خودآزمایی:
- جابر بن نضر پس از تمرد از ولایت امیرالمؤمنین(ع) به چه عاقبتی دچار شد؟
- اولین نفراتی که با امیرالمؤمنین(ع) در روز عید غدیر بیعت کردند را نام ببرید.
- بنا بر فرمایش امام صادق(ع) برترین اعیاد، چه روزی است؟
[1] الغدیر ، ج 1 ، ص 230.
[2] سوره معارج ، آیه 103.
[3] الغدیر ، ج 1 ، ص 239.
[4] مطالب السئول ، ص 53
[5] وفیات الاعیان ، ج 1 ، ص 60.
[6] الغدیر ، ج 1 ، ص 269.
[7] الغدیر ، ج 1 ، ص 270.
[8] الغدیر ، ج 1 ، ص 285.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
علی ریخته‌گرزاده تهرانی
ارسال نظر